In onderwijsorganisaties wordt onderwijsinnovatie vaak benaderd als het invoeren van een nieuwe werkwijze, methodiek of structuur. Maar hoe duurzaam is deze aanpak? Wat als verandering niet alleen gaat om ‘doen wat is afgesproken’, maar vooral om samen leren en ontwikkelen?
Wanneer de ambitie is om onderwijsinnovatie te realiseren, vraagt dat om meer dan alleen implementatie. Het is een proces van ontwikkelen, waarin professionals actief bijdragen, gezamenlijk reflecteren en samen betekenis geven aan verandering. Implementatie is heel geschikt als zowel de uitkomst als de weg ernaar toe helder zijn. Dat is bij onderwijsinnovatie zelden het geval. Bij onderwijsinnovatie past daarom veel meer een ontwikkelingsgerichte veranderaanpak.
Hieronder een overzicht van de verschillen:
| Aspect | Implementeren | Ontwikkelen |
| Doel | Invoeren van een vooraf vastgesteld plan of methode | Continu vormgeven en verbeteren vanuit de praktijk |
| Benadering | Single-actor, gericht op standaardisatie | Participatief, gericht op eigenaarschap en groei. |
| Focus | Controle, naleving en efficiëntie | Leren, experimenteren en aanpassen |
| Rol van professionals | Uitvoerders van beleid, handreikingen en kaders. | Co-creators van verandering |
| Aanpak | Projectmatig met vaste stappen en deadlines. | Procesmatig met ruimte voor iteratie en reflectie |
| Cultuur | Gericht op beheersing en verantwoording. | Gericht op dialoog, vakmanschap en professionele ruimte |
| Sturing | Top-down gestuurd, opgelegd door management of beleid. | Buitenwereld, intrinsieke motivatie en vakmanschap |
| Besluitvorming | Wie de baas is mag het zeggen. | Multi-actor perspectief en erkende ongelijkheid als basis |
| Verhouding tot een lerende organisatie | Gericht op het toepassen van bestaande kennis. | Creëren en delen van nieuwe kennis |
| Duurzaamheid van verandering | Tijdelijk, risico op terugval na implementatie en vervreemding. | Duurzaam, gericht op verankering en ingebed in cultuur. |
Waarom onderwijsinnovatie vraagt om een ontwikkelingsgerichte aanpak
Onderwijsinnovatie is geen kwestie van simpelweg een nieuwe werkwijze implementeren; het is een proces van sociale innovatie, waarbij professionals actief betrokken zijn bij het gezamenlijk vormgeven van verandering. Dit betekent dat innovatie alleen duurzaam is als deze voortkomt uit de praktijk en ingebed wordt in de professionele cultuur.
Gespreid leiderschap en besluitvorming spelen hierin een belangrijke rol. In plaats van beslissingen top-down op te leggen, wordt er gewerkt vanuit collectieve kennis en ervaring. Dit zorgt ervoor dat professionals eigenaarschap voelen en zich medeverantwoordelijk maken voor de innovatie.
Een ontwikkelingsgerichte aanpak vraagt ook om stuurkracht: het vermogen om samen richting te geven aan verandering. Dit betekent dat professionals niet alleen inhoudelijk expert zijn, maar ook mede bepalen hoe het onderwijs zich ontwikkelt. Stuurkracht ontstaat in een cultuur waarin leren, reflectie en experimenteren centraal staan en bestaande structuren ter discussie mogen worden gesteld.
Wat betekent dit voor onderwijsinnovatie?
Als we willen dat onderwijsinnovatie beklijft, moeten we de nadruk verleggen van implementatie naar ontwikkeling. Dit vraagt om een cultuur waarin leren centraal staat, waarin professionals de ruimte krijgen om gezamenlijk betekenis te geven aan verandering en waarin sturing niet van bovenaf wordt opgelegd, maar van binnenuit ontstaat. Stuurkracht is hierin essentieel: het maakt het mogelijk om veranderingen niet alleen vorm te geven, maar ook duurzaam te verankeren.
Hoe ervaar jij dit in jouw organisatie? Worden veranderingen vooral geïmplementeerd, of is er ruimte om ze samen te ontwikkelen en stuurkracht te versterken?
Bronnen
Coppoolse, R. (2018). Werkregels voor innovatiemanagers: Vernieuwing in het hoger beroepsonderwijs in een versnelling
Kaijen, M. (2020). Leren(d) innoveren. Naar zinvol en betekenisvol onderwijs in het hbo. Ten Brink.
Kaijen, M. (2023). Anders willen, Anders denken, Anders doen. Docenten aan het roer bij onderwijsinnovatie in het hbo. Ten Brink.
Wierdsma A, & Swieringa, J. (2017). Lerend organiseren en veranderen (4e druk). Noordhoff Uitgevers. Groningen/ Utrecht.
Geef een reactie