Hoe kan een onderwijsorganisatie zich blijven ontwikkelen in een steeds veranderende omgeving? Hoe ontstaat een cultuur waarin professionals zich verantwoordelijk voelen en samen werken aan vernieuwing? Veel organisaties zijn ingericht op structuur en controle, maar een onderwijsorganisatie functioneert niet als een machine. Het is een sociaal systeem waarin samenwerking en onderlinge relaties een grote rol spelen.
Van controle naar samen sturen
In een wereld die voortdurend verandert, is een strakke top-down aanpak niet altijd toereikend. Wendbaarheid en responsiviteit vragen om een bredere kijk op organiseren en leidinggeven. Niet alles vastleggen, maar ruimte creëren voor professionele ontwikkeling en gedeeld eigenaarschap. Niet één centrale beslisser, maar teams die gezamenlijk richting geven aan verandering.
Wat vraagt dat van leidinggevenden?
Leidinggevenden in het beroepsonderwijs staan voor de uitdaging om richting te geven en tegelijkertijd ruimte te laten voor inbreng van professionals. Dat vraagt om een combinatie van twee vormen van leiderschap:
- Sociaal innovatief leiderschap richt zich op het versterken van een cultuur waarin professionals worden aangemoedigd om bij te dragen aan vernieuwing. Leidinggevenden creëren vertrouwen, faciliteren gesprekken en ondersteunen initiatieven die vanuit de praktijk ontstaan.
- Strategisch onderwijskundig leiderschap draait om het verbinden van visie en praktijk. Het vraagt om doordachte keuzes over onderwijsontwikkeling en toekomstscenario’s, zonder dat dit ten koste gaat van de benodigde ruimte voor experiment en aanpassing. Richting geven zonder te dicteren, ruimte bieden zonder los te laten.
Door deze benaderingen te combineren, ontstaat een organisatie waarin flexibiliteit en gedeelde verantwoordelijkheid hand in hand gaan.
Hoe ziet dat eruit in de praktijk?
Leidinggevenden die wendbaarheid en responsiviteit willen versterken, kunnen dit op verschillende manieren doen:
- Ruimte geven aan eigenaarschap Professionals ontwikkelen zich beter als zij invloed hebben op hoe het onderwijs vorm krijgt. Minder voorschrijven, meer faciliteren. Vertrouwen en samenwerking vormen de basis.
- Leiderschap als dynamisch proces Besluitvorming is niet alleen een taak voor een klein groepje bovenin, maar ontstaat in samenwerking. Dit vraagt om een open houding en het versterken van gedeeld leiderschap.
- Verschillende perspectieven benutten Een flexibele organisatie erkent de waarde van uiteenlopende inzichten en gebruikt deze als basis voor ontwikkeling. Dit vraagt om een cultuur waarin open dialoog en reflectie vanzelfsprekend zijn.
- Omgaan met een veranderende realiteit Wendbaarheid vraagt om voortdurende feedback en aanpassing. Plannen geven richting, maar moeten ruimte laten voor nieuwe inzichten en veranderende omstandigheden.
- Verandering als gezamenlijk proces In plaats van een kleine groep die bepaalt en de rest die uitvoert, is het waardevol als teams en professionals samen werken aan nieuwe werkwijzen.
De overgang van een strak georganiseerde naar een meer wendbare organisatie vraagt niet alleen om aanpassingen in structuren, maar vooral om een andere manier van samenwerken en beslissingen nemen. Leidinggevenden spelen hierin een sleutelrol door ruimte te maken voor ontwikkeling, onzekerheid te accepteren en vertrouwen centraal te stellen.
Welke stap kan jouw organisatie zetten om flexibeler en beter voorbereid te zijn op verandering?
Bronnen
Kaijen, M. (2023). Anders willen, Anders denken, Anders doen. Docenten aan het roer bij onderwijsinnovatie in het hbo. Ten Brink Uitgevers.
Kaijen, M. (2020). Leren(d) innoveren. Naar zinvol en betekenisvol onderwijs in het hbo. Meppel: Ten Brink Uitgevers.
Van Emst, A. C. (2012). Professionele cultuur in onderwijsorganisaties. Meppel: Drukkerij ten Brink.
Vreugdenhil, K., & Ettekoven, S. (2019). Eensgezind leiding geven. Visie op sturen in onderwijsorganisaties. Meppel: Ten Brink Uitgevers.
Wierdsma A, & Swieringa, J. (2017). Lerend organiseren en veranderen (4e druk). Noordhoff Uitgevers. Groningen/ Utrecht.
Geef een reactie